Historia gospodarcza miasta - rys ogólny.

Artykuły historyczne, napisane przez uzytkowników portalu szczecinek.org, oraz pochodzące z innych źródeł.
Post Reply
User avatar
bronx
Site Admin
Posts: 5469
Joined: 25 Feb 2005, 10:18
Location: Nstn in Pomm.
Contact:

Historia gospodarcza miasta - rys ogólny.

Post by bronx »

Poniższy tekst jest jednym z rozdziałów pt. Historia gospodarcza miasta, mojej pracy magisterskiej pt. Gospodarczy rozwój miasta Szczecinka z uwzględnieniem roli Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Praca została złożona we wrześniu tego roku, oceniona na ocenę dobrą, obroniona na ocenę bardzo dobrą. :)

Jakby ktoś był zainteresowany, problematyką poruszaną w pracy, wrzucam tutaj jako załącznik w całości. Ze względu na tematykę, jedynie ten jeden rozdział najlepiej nadaję się do publikacji na forum.
Praca_mgr_L_Chmielewski.pdf
(812.54 KiB) Downloaded 633 times

Szczecinek został założony przez księcia Warcisława IV w 1310 roku. W momencie lokacji otrzymał ok. 2000 ha ziemi, oraz dodatkowo dziesięcioletnie zwolnienie z podatków[1]. Na początku swojego istnienia miał charakter głównie rolniczy. W okresie średniowiecznym funkcjonowali już zorganizowani w cechach rzemieślnicy piekarze, rzeźnicy, krawcy, szewcy, kowale oraz piwowarzy. W latach dwudziestych XVI wieku pojawiają się pierwsze wzmianki o sukiennikach a w początku XVI wieku o bednarzach[2].
Na przełomie XVI i XVII wieku ważną funkcję w życiu gospodarczym miasta zaczyna odgrywać książęcy młyn wodny , który znajdował się na przedzamczu. Mielono w nim ziarna rolników miejskich oraz okolicznych wsi. Młyn był oddawany w dzierżawę a dzierżawca był zobowiązany do nieodpłatnego mielenia książęcego zboża oraz uiszczania opłaty na rzecz utrzymania zamku[3].
W Szczecinku pojawia się ważna dla mieszkańców pierwsza apteka. Jednym z pierwszych przedsiębiorstw produkcyjnych jest znajdująca się w pobliżu miasta huta szkła, w której produkowano głównie szyby i butelki. Podstawowe potrzeby mieszkańców zaspokajali szewcy, krawcy, liczni kowale oraz stolarze. Na szerszym rynku pozamiejskim działały cechy sukienników i płócienników.
Cechy rzemiosł się umacniały a ich produkcja stanowiła o sile ekonomicznej miasta. W branży spożywczej najsilniejszym cechem byli browarnicy, w 1610 roku cech ten liczył 66 osób i był najliczniejszą korporacją w mieście. Posiadali znaczne zaplecze produkcyjne złożone z wielu browarów oraz trzech słodowni. Piwowarzy swoją siłę zawdzięczali przywilejom książęcym nakazującym okolicznej szlachcie, pastorom, karczmarzom i sołtysom zaopatrywanie się w piwo szczecineckie oraz zakazywał wymienionym warzenia własnego piwa[4].
Niezrzeszeni w cechu, ale ważni z gospodarczego punktu widzenia, byli rybacy. W 1571 roku książę Jan Fryderyk nadał szczecineckim rybakom prawo połowu ryb na jeziorze Trzesiecko. Złowione ryby mieli obowiązek sprzedawać na miejskim rynku. Na rynku miejskim handel podstawowymi towarami potrzebnymi mieszkańcom odbywał się codziennie. Dystrybucję wielu wyrobów organizowały cechy, a miejscy kupcy poza codziennymi targami i trzema jarmarkami, nie prowadzili szerszej wymiany handlowej. Miasto otrzymało w 1623 roku przywilej organizowania trzech jarmarków w roku od księcia Bogusława XIV. Na jarmarkach prowadzono rozleglejszą wymianę i można było prowadzić nieskrępowany handel bydłem, końmi, wełną, żelazem, wyrobami metalowymi i kramarskimi oraz dodatkowo świeżymi rybami, skórami, miodem i stalą[5].
W XVII i XVIII wieku czyli w czasie rządów brandenbursko-pruskich Szczecinek zaliczany był do miast podlegających bezpośredniej władzy monarszej. Działalność władz miejskich finansowana była z dzierżawy lub sprzedaży mienia komunalnego, podatków i danin miejskich, jak również z powodu niskich dochodów osiąganych z tych źródeł, z dotacji ze skarbu królewskiego. W XVIII wieku wprowadzono stałe plany dochodów i wydatków miejskich, czyli budżet miasta. Miało to zmusić władze miejskie do zaprzestania zadłużania miasta[6]. Gospodarka miasta w siedemnastym stuleciu mocno podupadła na skutek zaraz i licznych pożarów. Dotyczyło to rolnictwa, produkcji rzemieślniczej i handlu, w latach 1665-1666 nawiedziła Szczecinek klęska głodu. Dopiero koniec XVIII wieku przyniosły miastu zdecydowany wzrost gospodarczy[7]. W 1742 roku w Szczecinku został ustanowiony garnizon wojskowy, który przez ponad 250 lat będzie odgrywał ważną rolę w zatrudnieniu i gospodarce miejskiej. Rozpoczęto zakrojone na dużą skalę prace melioracyjne mające na celu osuszanie wielu niewykorzystywanych gospodarczo mokradeł i zbiorników wodnych, w 1785 roku obniżając poziom jeziora Wielimie uzyskano 10 000 mórg ziemi ornej z czego Szczecinek otrzymał 2380 mórg, co zostało podzielone pomiędzy 259 mieszczan. W tym czasie oprócz uprawy roślin, miejscowi rolnicy mocno rozwijali hodowlę zwierząt, dzięki temu w drugiej połowie XVIII wieku rolnictwo szczecineckie było pod tym względem w czołówce Pomorza[8]. W latach siedemdziesiątych XVIII wieku pojawiły się w mieście pierwsze manufaktury. Pojawiają się przedstawiciele nowych zawodów złotnik, introligator, cukiernik, artysta malarz a także kucharz; co może świadczyć o poprawie sytuacji ekonomicznej mieszczaństwa[9]. Szczecinek pomimo dogodnego położenia, bliskiego sąsiedztwa granicy z Polską oraz leżącego na skrzyżowaniu szlaków z Kołobrzegu do północnej Wielkopolski i szlaku z Nowej Marchii do Gdańska nie stanowił centrum handlu, kupcy lokalni zajmowali się jedynie niewielkim handlem regionalnym. Ustępowali mocniejszym kupcom z Kołobrzegu i Stargardu a także żydowskim kupcom z Polski.
Na początku XIX wieku wprowadzono w całych Prusach reformę miast, która stopniowo liberalizowała zasady wykonywania zawodów rzemieślniczych i kupieckich, przez co znacząco ograniczała praktyki monopolistyczne cechów[10]. Reformy z tego okresu przekształciły również ustrój w państwie, wprowadzono gospodarkę kapitalistyczną, zniesienie pańszczyzny umożliwiło napływ ludności wiejskiej do miasta. Liczba ludności zdecydowanie rosła, w 1812 roku wynosiła 1 749 mieszkańców, aby już 1843 roku osiągnąć 4 054 mieszkańców[11]. Szczecinek nadal miał zdecydowanie charakter rolniczy dlatego powstający tu przemysł można określić jako lekki i maszynowy, który specjalizował się w produkcji maszyn rolniczych. Działała już papiernia Richtera oraz młyn wodny na rzece Niezdobnej a do miasta należało siedem majątków, które zaopatrywały miasto w płody rolne. Ponadto istniało już kilka zakładów przemysłowych: cegielnia, odlewnia żeliwa, zakład budowy maszyn Meyera i młyn parowy Hirschfelda[12].
Ważnym wydarzeniem dla rozwoju gospodarki w Szczecinku (ówcześnie Neustettin) było wybudowanie połączenia kolejowego. Szczecinek stał się ważnym węzłem kolejowym, w którym zbiegało się kilka równocześnie budowanych linii, oddane do użytku w 1878 roku Czaplinek – Szczecinek – Czarne, Szczecinek – Słupsk – Ustka, Szczecinek – Białogard oraz oddana w 1879 roku Szczecinek Poznań[13]. Od tego czasu powstawało wiele zakładów: fabryka mebli Carla Wetzela, z inicjatywy magistratu duża rzeźnia zaopatrująca w mięso miasto i powiat, cementownia Rönfranza, gorzelnia E. Weinberga, fabryka wyrobów żelaznych J. Gollnera, fabryka maszyn rolniczych A. Jankego, fabryka mydła Ewalda Göllnera oraz wiele innych[14]. Proste zakłady rzemieślnicze powiększały się do rozmiarów dużych zakładów produkcyjnych, na przykład właściciel browaru Hermann Riemer w 1897 roku przekształca browar w spółkę akcyjną Neustettiner Bergbraurei AG, pomiędzy latami 1900 a 1902 produkował on 12000 Hl piwa[15]. Dużym zakładem w mieście była, powstała w 1922 roku, fabryka maszyn rolniczych braci Brandenburg. Fabryka ta zatrudniała 225 robotników a swoje produkty pociągami towarowymi eksportowała to Finlandii i Austrii[16].
Równolegle intensywnie rozwijał się handel w mieście. Oprócz tradycyjnych jarmarków, pojawiają się sklepy specjalistyczne, między innymi artykuły malarskie Karla Hellera, drogeria Schwanen-Drogerie, sklep z radioodbiornikami Telefunken Paula Volka. Swoje sklepy otwierają rodzące się duże sieci handlowe jak Gustav Ramelow i Karstadt AG[17].
Od początku XX wieku ważnym elementem w gospodarce miasta staję się turystyka. Jest to ówcześnie nowy trend na świecie i Szczecinek z racji swojego atrakcyjnego położenia zaczął budować swoją pozycję miasta turystycznego. Magistrat podejmuje wiele działań w celu rozwoju turystyki w mieście. Miasto odkupuje od skarbu państwa jezioro a następnie tworzy wzdłuż jego brzegów park z wieloma ciekawymi gatunkami drzew. Na jeziorze Trzesiecko pojawiają się łodzie motorowe przewożące pasażerów na drugą stronę jeziora. Około 1926 roku zostało zbudowane kąpielisko z przebieralniami damskimi i męskimi. W celu propagowania walorów turystycznych miasta powołano w 1930 roku Towarzystwo Turystyczne, które wydawało wiele wydawnictw turystycznych, budowało szlaki turystyczne oraz organizowało koncerty i wystawy. Działania te przynosiły rezultaty, dzięki nim liczba przyjeżdżających turystów w latach 1933 – 1938 zwiększyła się z 8 809 do 15 100 osób. Wraz z rozwojem turystyki pojawiły się w mieście liczne hotele i pensjonaty oraz restauracje i kawiarnie[18].
Miasto w tym czasie rozkwitało, budowało się wiele nowych ulic i okazałych budynków co zostało udokumentowane na masowo wydawanych wtedy kartkach pocztowych[19]. W 1939 roku został zaplanowany budżet o wartości 2 434 000 Reichsmark[20]. Zakładając że 1 RM w 1939 ma wartość 4,42 Euro[21], to można w przybliżeniu wyliczyć, że budżet miał wartość ok. 44,5 mln złotych[22].
W związku z wybuchem drugiej wojny światowej wiele szczecineckich zakładów przemysłowych zostało przekwalifikowanych na produkcję militarną. Zakłady maszyn rolniczych Brandenburga podjęły produkcję grantów ręcznych oraz rusznic przeciwpancernych, a w zakładach Hagla przestawiono na bazę remontową samochodów wojskowych. Na potrzeby wojenne została zwiększona produkcja w zakładach przemysłu przetworów rolnych, w gorzelniach, fabrykach marmolady i konserw[23].
Szczecinek został zdobyty przez Armię Czerwoną 27 lutego 1945 roku[24]. Od tego czasu rozpoczął się nowy okres w dziejach miasta. W wyniku działań wojennych nie nastąpiły znaczne zniszczenia w przemyśle[25]. Większość szkód jakie powstały wynikało z działalności żołnierzy Armii Czerwonej, którzy wiele maszyn przemysłowych wywieźli do ZSRR lub zniszczyli na miejscu[26]. Głównym zadaniem nowych władz w mieście było zabezpieczenie ocalałego majątku oraz uruchomienie jak najszybciej produkcji. Do natychmiastowego uruchomienia nadawały się: browar, fabryka konserw, fabryka maszyn rolniczych, fabryka mebli, wytwórnia wody gazowanej i pralnia chemiczna. Z powodu braków kadrowych, uruchomienie dużych zakładów było kłopotliwe, dlatego w pierwszych latach po wojnie głównym podmiotami działającymi w sferze gospodarczej były zakłady rzemieślnicze, spółdzielnie i zakłady prywatne[27]. W tym czasie powstały dwadzieścia dwa zakłady rzeźniczo wędliniarskie oraz jedenaście piekarni produkujących od 500 do 1 000 bochenków chleba dziennie. Ponadto powstało wiele kawiarni i restauracji. Jednak już od roku 1947 władze centralne zaczęły zwalczać prywatną inicjatywę i w to miejsce budować państwowy przemysł i handel uspołeczniony[28]. W roku 1948 zakładów handlowych państwowych było 7, spółdzielczych – 21, prywatnych – 97, a zakładów przemysłowych liczących do 50 pracowników – 38[29].
Od lat pięćdziesiątych rozwija się w Szczecinku przemysł drzewny, spożywczy, elektrotechniczny oraz komunikacja i transport. Powstają w tym czasie przedsiębiorstwa, które po różnych przekształceniach istnieją do dzisiaj. W czasach PRL najważniejszymi przedsiębiorstwami działającymi w mieście były[30]:
­- Miejski Handel Detaliczny,
- PSS Społem,
­- Spółdzielnia Ogrodniczo Pszczelarska,
­- Państwowa Komunikacja Samochodowa,
­- Państwowy Ośrodek Maszynowy,
­- Spółdzielnia Transportu Wiejskiego,
­- Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych i Nadleśnictwo Szczecinek,
­- Koszalińskie Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego,
­- Zakład Płyt Wiórowych,
­- Spółdzielnia Inwalidów „Słowianka”,
­- Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska,
­- Zakłady Sprzętu Instalacyjnego A-22 późniejszy Polam - Szczecinek,
­- Zakład Urządzeń Zasilających późniejszy ZTUZ Telkom-Telzas,
- Szczecineckie Przedsiębiorstwo Budowlane „Pojezierze”,
­- Centrostal.
Ponadto Szczecinek był ważnym węzłem kolejowym oraz miastem garnizonowym w którym Wojsko Polskie oraz Polskie Koleje Państwowe były znaczącymi pracodawcami.



Przypisy

[1]Dzieje Szczecinka. Tom I ,. red. Radosław Gaziński, Wydawnictwo Jasne, Pruszcz Gdański 2010, s. 108.
[2]Ibidem, s. 69.
[3]Ibidem, s. 112 – 115.
[4]Ibidem, s. 116.
[5]Ibidem, s. 137.
[6]Ibidem, s. 173.
[7]Ibidem, s. 181
[8]Ibidem, s. 181 – 185.
[9]Ibidem, s. 186.
[10]Ibidem, s. 242
[11]Szczecineckie Zapiski Historyczne 4/2000, red. Jerzy Dudź, Jadwiga Kowalczyk, Muzeum Regionalne w Szczecinku, Szczecinek 2000
[12]Dzieje Szczecinka..., op. cit., s. 243
[13]Kolej na Pomorzu Zachodnim 1945 – 2001, red. Jerzy M. Kosacki, Jerzy Baranowski, Wydawnictwo INES, Szczecin 2001.
[14]Dzieje Szczecinka..., op. cit., s. 243
[15]Peter Fünning, Neustettin und das Bier, “Mein Neustettiner Land – festausgabe zur 700-jahrfeier von Neustettin”, 2010, s. 37
[16]Winfried Brandenburg, Die Landmaschinenfabrik Gebr. Brandenburg, von 1922 bis 1945, “Mein Neustettiner Land – festausgabe zur 700-jahrfeier von Neustettin”, 2010, s. 160
[17]Dzieje Szczecinka..., op. cit., s. 245
[18]Ibidem, s. 304
[19]H. Jonas, Neustettin: Bilder einer deutschen Stadt 1310 – 1945, Husum Druck- und Verlagsgesellschaft, Husum 1998
[20]Haushaltssatzung der Stadt Neustettin für das Rechnungsjahr 1939, Archiwum Państwowe w Koszalinie
[21]http://de.wikipedia.org/wiki/Reichsmark, dostęp 29.08.2012
[22]Tabela kursów nr 167/A/NBP/2012 z dnia 2012-08-29, 1EUR = 4,1540PLN
[23]Dzieje Ziemi Szczecineckiej, red. Andrzej Czarnik, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1971, s. 143
[24]J. Dudź, Szczecinek Przewodnik Historyczny, Urząd Miasta w Szczecinku, Szczecinek 2004, s. 22
[25]Dzieje Szczecinka. Tom II., red. K. Kozłowski i J. Powałka, Urząd Miejski Szczecinek i Oficyna Wydawnicza „Dokument” Archiwum Państwowego w Szczecinie, Szczecinek 2010, s. 63
[26]Wspomnienia pierwszych mieszkańców Szczecinka, red. J. Dudź, Szczecinek 1996, s.63
[27]Dzieje Szczecinka. Tom II...., op. cit., s. 63
[28]S. Miara, Szczecinecka Bitwa o Handel, Dwutygodnik Szczecinecki TEMAT, 2007, nr 443, s. 13
[29]Dzieje Szczecinka. Tom II...., op. cit., s. 65
[30]Ibidem, s.67 - 93
mcselon
Posts: 142
Joined: 27 Feb 2007, 22:02
Location: Szczecinek

Re: Historia gospodarcza miasta - rys ogólny.

Post by mcselon »

No to gratulacje panie magistrze. Jakby ktoś chciał poczytać o markach własnych w Szczecinku na przykładzie Biedronki i Intermarche to też mogę podzielić się pracą. Jednakże z historią niewiele ma to wspólnego:)
User avatar
bronx
Site Admin
Posts: 5469
Joined: 25 Feb 2005, 10:18
Location: Nstn in Pomm.
Contact:

Re: Historia gospodarcza miasta - rys ogólny.

Post by bronx »

Kiedyś namawiałem już do publikacji :)

mam jeszcze dwie prace mgr "szczecineckie" podarowane ze zgodą do publikacji, zrobię z nich pdf i zrobimy osoby wątek.
yanq
Posts: 156
Joined: 16 Mar 2008, 22:36
Location: Szczecinek
Contact:

Re: Historia gospodarcza miasta - rys ogólny.

Post by yanq »

Mogłeś Bronx wspomnieć to byś dostał mapki połączeń drogowych i kolejowych oraz mapę kompleksów gospodarczych miasta, w super jakości ;)
User avatar
izywec
Posts: 716
Joined: 03 Apr 2007, 20:36
Location: 78-132 GRZYBOWO k/KOŁOBRZEGU

Re: Historia gospodarcza miasta - rys ogólny.

Post by izywec »

Drogi Łukaszu!
Moje najszczersze gratulacje!!!!!
Tyż mgr ino mechanik. :lol:
Izydor Węcławowicz

[Verum].... nuli enim nisi audiituro dicendum est.
Lucii Annaei Senecae
Prawdę....należy mówić tylko temu, kto chce jej słuchać. L. A. Seneka
Post Reply