Pierwotne nazwy słowiańskie miejscowości, jezior i rzek[...]

Artykuły historyczne, napisane przez uzytkowników portalu szczecinek.org, oraz pochodzące z innych źródeł.
Post Reply
Szczecinek.org
Posts: 168
Joined: 02 Feb 2009, 21:13

Pierwotne nazwy słowiańskie miejscowości, jezior i rzek[...]

Post by Szczecinek.org »

Tytuł: PIERWOTNE NAZWY SŁOWIAŃSKIE MIEJSCOWOŚCI, JEZIOR I RZEK NA TERENIE ZIEMI SZCZECINECKIEJ

Źródło: Zapiski Koszalińskie - Zeszyt 2 - Koszalin/Słupsk 1958
Autor: Aleksander Stafiński (Szczecinek)



Znany niemiecki historyk regionalny, prof. K. Tümpel, w szkicu monograficznym Neustettin in 6 Jahrhunderten stwierdza, że mieszkańcy ziemi szczecineckiej, .pierwsi Słowianie - Wendowie, posiadali szczególnie wysoko rozwinięty zmysł spostrzegawczości. Zmysł ten przejawiał się w niewyczerpanej pomysłowości nazywania uroczysk, lasów, pagórków, rzek, jezior i osiedli ludzkich. Nazwy te pomimo wielowiekowego niemczenia, usuwania i zmieniania wszystkiego co słowiańskie, przetrwały w ustach ludu wiejskiego, jak również na mapach niemieckich. Większość osiedli słowiańskich istniejących w XIII i XIV w. na tym terenie zachowała swe pierwotne nazwy do chwili obecnej.
W nadaniu księcia Warcisława V z roku 1364 występują nazwy Glyne, Glienke, miejscowości, które do roku 1945 na niemieckich mapach sztabowych skali 1 : 100 000 nazwane są Nass i Trocken Glienke (Suche i Mokre Glinki). W dokumencie tym występuje nazwa Chudda-Cuddve, Kuddow, jako nazwa wsi Gwdy Wielkiej leżącej nad rzeczką Gwdą. Pierwotna nazwa rzeki Gwdy notowana jest przez Lorenza jako Kidithsa - Kwdica Biała.
Bezspornie najstarszą nazwą słowiańską występującą w dokumentach z roku 1268 jest nazwa wsi Cerisseke, Pregsieka, Czeressieka, obecna Trzesieka od wyrębu leśnego „ „przesieka”.
W roku 1286 znajduje się jeszcze słowiańskie civitas Barwitz, które w roku 1389 występuje jako Berenwolde.
W roku 1295 występuje nazwa wsi Virchove, obecne Wierzchowo, od położenia na szczycie wzgórza. Wzgórze grodziska w tej osadzie nazywane było przez tamtejszą ludność niemiecką — Grasischk. Tak oznaczone na mapie wskazuje, że zniekształcona nazwa grodziska (grasischk) dochowała się do najnowszych czasów.
Nazwa rzeki Parsęty i osady Pasędzka, Parsandi, Persantike występuje w dokumentach z roku 1268 i pochodzi prawdopodobnie od słowiańskiego wyrazu proś - prosię. W związku z tym na dawniejszych mapach próbowano nazwać ją Prośnic. Nadmienić należy, że w roku 1175 (1187?) kasztelanem kołobrzeskim był Parso (Bars) de Colbergh.
W roku 1313 dopływ rzeki Gwdy — rzeczka Czarna — nazywana jest Csarna-Stroge (Czarna Struga).
Nadanie na rzecz rodziny Golców w roku 1361 grodu die Were określa położenie tegoż grodu powyżej rzeczki o nazwie Drave, pomiędzy jeziorami Drawiczyk (obecnie Drawskie) i jeziorem Reepon (Rzepowo). Grodzisko to zostało nazwane przez Niemców - Arendsburg.
Nadanie to było potwierdzone w roku 1506 przez króla Aleksandra, a odpis sporządzono w sądzie wałeckim w roku 1623.
W roku 1362 występuje nazwa Labenzen Dorp (wieś Łabędź). We wsi Lubowo, w pobliżu stanowisk grobów skrzynkowych na Fichtenberg, przepływa potok oznaczony na mapie niemieckiej jako Billen-Fliess, czyli Biały Potok.
Dokument z 14 września 1479 roku wymienia nazwę wsi Zulikenhagen (Sulikowo) od nazwy osadźcy Suliki, oraz Valme, Vallym (Chwalim), jak również nazwa Balnantz, Balfanz, od baly wans - Białowąs.
Pismo z dnia 30 maja 1496 roku wymienia Piotra Lemmeke z Soltenitze (Żółtnica), Hanryka Manow z Crossin (Krosina).
W dokumencie z 22 lutego 1575 roiku występują nazwy wisi, będących własnością rodziny panków Klestów: Raddatz (Radącz), Dallentin (Dalęcino), Kucherow (Kucharowo), Juchow (Juchowo), Jessorcke (Jeziorki), oraz Glineke (Glinki).
Rodzina panków Wangerow (węgorzy) jest w jakimś związku ze słowiańską nazwą osady Węgorzewo.
Akt nadawczy księcia Warcisława V z roku 1364 jest również dokumentem, stwierdzającym posiadanie wsi Samborska (Zamborst, Zamborster Fier) przez starostę Jakuba Kleista w roku 1584, który wieś tę odkupił od swego poprzednika, Melchiora Doberzsitza.
W pobliżu Radacza, będącego własnością rodu Klestów, występują przysiółki o nazwie Pankow, Panikow, Pauer jako typowa nazwa siedziby panków kaszubskich. Niedaleko Pankowa przepływa Michallowi Pattoch tak oznaczony na mapie z roku 1612 przez Lubinusa, a nazwany od właściciela Radacza, Michała Klesty.
Wieś Dolgen i jezioro Dolgen (Dolne) otrzymały swą nazwę od długiego kształtu. Łopianika - od rośliny łopian.
Rybacka okolnica słowiańska Kietz (Kiecz) nazwana została od miana chycza, chata rybacka, czy też checz. Tümpel wyraźnie przyznaje, że w Szczecinku nazwa Kietz, Kiecz, wskazuje na stare słowiańskie osiedle na południowym krańcu jeziora Wielim. Rzeczkę przepływającą przez Kiecz nazwali Słowianie Niezdobną (Niesedob).
Nazwę jeziora Vilm (Wielim) poza Szczecinkiem spotykamy w Meklemburgii w pobliżu miasta Pęclina w obwodzie Neustadt. W roku 1263 książę Mikołaj z Werli potwierdza miastu Pęclinowi nadane przez ojca swierzyńskie prawo miejskie. W dokumencie tym czytamy między innymi: Termini sunt [...] a Hiseren porten usque in Slavicum Vilem [...].
W pobliżu Wsi Turow (Turowo) istniało jezioro zwane Turjeser (Turjesero).
Posiadłość rodziny Boninów — Wilcze Laski (Wulflatzke) z 1615 r. i sąsiednia Dieckes (Dziki) istnieją już w 1378 r.
Wieś Briesen (Brzeźno), otrzymała swą nazwę od słowiańskiego wyrazu breza - brzoza. Jezioro Völtzkow-See (Wilczkowo) i Lositze-See (Łozice) od Łozy. Lubenke-guelle w roku 1321 leżała w pobliżu Sepulcra Slavorurn, cmentarzyska słowiańskiego nad rzeczką Colte-Radbüge, dopływem Parsenty.
Przeglądając odcinek niemieckiej mapy sztabowej Szczecinka l : 100 000 zauważymy stosunkowo dużą ilość nazw, które nie wymagają tłumaczenia, a same mówią o polskości tych ziem, jak: Polenberg, Polackenschanze, PolackSee, Polenfichten itp.

Literatura
T. Kantzow: Chronik von Pommern. Wyd. W. Gaebel, Szczecin 1908.
St. Kozierowski: Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, t. 1—II „Roczniki Pozn. Tow. Przyj. Nauk XLVII— XLVIII, Poznań 1920—1921.
H. Ludat: Die Ostdeutschen Kietze. Bernhurg 1936.
Wł. Łęga: Kultura Pomorza we wczesnym średniowieczu na podstawie wykopalisk. „Roczniki Tow. Nauk. Toruńskiego, t. 35 i 36, Toruń 1930.
Pommerellisches Urknndenbuch. Wyd. M. Peribach, t. I—II, Gdańsk 1881.
Pommersches Urkundenbuch, t. I—IV, Szczecin 1868—1940.
P. Niessen: Geschichte von Neumark im Zeitalter ihrer Entstehung nud Besiedlung Gorzów 1905.
K. Tümpel: Die Grundung von Schloss und Stadt Neustettin 1310. Szczecinek 1906.
K. Tümpel: Neustettin in 6 Jahrhunderten. Szczecinek 1910.
K. Tymieniecki: Podgrodzia w północno-zachodniej Słowiańszczyźnie i pierwsza lokacja miast na prawie niemieckim .„Slavia Occidentalis”, t. 2, 1922 S. 55—113.
Urkundenbuch zur Geschichte des Geschlechts von Kleist, wyd. G. Kratz. Berlin 1862.
User avatar
jleszcze
Posts: 74
Joined: 20 Sep 2007, 15:43
Location: Warszawa
Contact:

Re: Pierwotne nazwy słowiańskie miejscowości, jezior i rzek[...]

Post by jleszcze »

Zawszę lubię poczytać coś ciekawego o nazewnictwie.
Jednakże, trudno nie spostrzec, że autor założył sobie pewną tezę, która, na szczeście niezbyt nachalnie, ale jednak przebija się w tekście.
Jest faktem powszechnie znanym, że bardzo wiele nazw miejscowości, rzek i jezior ma słowiańskie korzenie. Nikt chyba temu nigdy nie zaprzeczał, o czym świadczą min. wspominane przez autora niemieckie publikacje. Sam znam mnóstwo niemieckich opracowań np w Baltische Studien, które w ciekawy sposób analizują słowiańskie pochodzenie nazw na Pomorzu. Więc tezę o celowym zniemczaniu i "usuwaniu wszystkiego co słowiańskie", trzeba chyba poprzeć silniejszymi argumentami. Skoro usuwano wszystko, co słowiańskie, to dlaczego nazwy słowiańskie zachowały się tak licznie na niemieckich mapach, co potwierdza autor w tym samym akapicie.
Nazwy te zostały w słowiańskim brzmieniu, bo ich nikt na siłę nie usuwał, jak czyniono to w II połowie lat czterdziestych z historycznymi nazwami niemieckimi (przykładów mogę rzucić setki). Chyba nie ma wątpliwości, że w XII i XIII wieku miała miejsce silna kolonizacja niemiecka. Powstawały wtedy setki nowych ludnych osiedli o niemieckich nazwach. Przybysze głównie z Niemiec, ale również Flamandowie i Walonowie zdominowali mniej liczną ludność słowiańską. Doszło do asymilacji, o czym świadczą liczne nazwiska pomorskich Niemców. Tak, że jeśli będziemy szukali więzów krwi, to znacznie więcej krwi pomorskich słowian (niem. Wendów) mieli wypędzeni w 1945r. Niemcy, niż przybyli tu z Kresów i centralnej Polski Polacy. Czy to stwierdzenie umniejsza nasze obecne prawa do Pomorza Zachodniego. Nie!!!! Nasze prawo wynika z rostrzygnięć II wojny światowej i krzywdy, którą nam wtedy niewątpliwie uczyniono. Natomiast pokrętne wywodzenie polskości tych ziem z powoływaniem się na wczesnośredniowiecznych słowian pomorski paradoksalnie dostarcza argumentów stronie niemickiejj czego przykłądy podam w następnym poscie.
http://www.leszczelowski.pl" onclick="window.open(this.href);return false;
User avatar
jleszcze
Posts: 74
Joined: 20 Sep 2007, 15:43
Location: Warszawa
Contact:

Re: Pierwotne nazwy słowiańskie miejscowości, jezior i rzek[...]

Post by jleszcze »

Oto przykłady tych słabości wywodu:
1.
Autor mówi o usuwaniu wszyskiego, co słowiańskie. Jak rozumiem miałoby ono mieć charakter instytucjonalny. Dalej przeciwstawia temu złym działaniom zachowanie ludu wiejskiego, który przechował słowiańskie nazwy w swoich ustach. Warto chyba jednak wspomnieć, że ten lud wiejski od wieków mówił po niemiecku i zachowując trudne nazwy słowiańskie zniemczał stopniowo ich brzmienie. Na mapach umieszczano właśnie te zwyczajowo ukształtowane, nieco zniemczone, nazwy słowiańskie. A map nie produkował przecież lud wiejski, więc skąd pomysł o usuwaniu.

2.
Bardzo pochopne i fałszywe jest twierdzenie, że nazwy Polenberg czy też Polacksee miałyby świadczyć o polskości tych ziem. Zapytajmy wprost. Czy autor chce stwierdzić, że występowanie tych nazw dowodzi zamieszkiwania okolic Szczecinka przez ludność polską? Czy też polskością tych ziem miałoby być zamieszkiwanie tych ziem przez wczesnośredniowiecznych pomorskich słowian? Czy wczesnośredniowieczni pomorscy słowianie to Polacy? Na te pytania warto odpowiedzieć.
Błędny jest jednak sam wywód. W okolicach Złocieńca znajduje się np. Polackenberg, Polehheide i Polenbruecke. W takich przypadkach trzeba zawsze poszukać wyjaśnienia, skąd wzięły się te nazwy, bo jak się okazuje wcale nie muszą mieć związku z rzekomą odwieczną "polskością" tych ziem. Polackenberg na północ od Złocieńca ma np związek z legendą o najeżdzie złych Polaków, którzy porywali germańkie dziewice itd. Słowa Polacken Polack są zresztą pogardliwym określeniami, więc zalecam ostrożność. Polenbrucke i Polenheide nawiązują do granicy z należacą do Rzeczypospolitej domeną Goltzów, jednak i ta domena i starostwo drahimskie etnicznie było zamieszkane przez ludność niemiecką.
Idąc tokiem rozumowania autora można liczne nazwy terenowe na Pomorzu i Nowej Marchii
typu: Schwedenschanze, Franzosenstelle, Russenberge i wiele innych interpretować należałoby jako dowód na szwedzkość lub francuskość tych ziem.
Należy spokojnie przeanalizować pochodzenie każdej nazwy i dopiero wtedy wyciągać wnioski, bo inaczej formułować będziemy nonsensy.
http://www.leszczelowski.pl" onclick="window.open(this.href);return false;
Post Reply